Διαταραχές ύπνου: Επιστήμονες έλυσαν τον «γρίφο» του ξυπνήματος, ανοίγοντας τον δρόμο για θεραπείες
Νέα έρευνα δείχνει ότι το φως, η ρουτίνα και η φυσιολογία ελέγχουν τον ύπνο μας με μαθηματική ακρίβεια.
Σε μελέτη που δημοσιεύεται στο npj Biological Timing and Sleep αναφέρεται ότι η συνήθεια του ύπνου μπορεί να περιγραφεί μαθηματικά χρησιμοποιώντας ένα μοντέλο, γνωστό ως «μοντέλο των δύο διεργασιών». Με το μοντέλο αυτό οι ερευνητές κατάφεραν να προβλέψουν με επιτυχία πώς και γιατί κοιμόμαστε.
Το μοντέλο των δύο διεργασιών
Το εν λόγω μοντέλο βασίζεται δύο παραμέτρους, αφενός τη σωματική ανάγκη για ύπνο, που αυξάνεται όσο παραμένουμε ξύπνιοι και μειώνεται όσο κοιμόμαστε, και αφετέρου τον κιρκάδιο ρυθμό, δηλαδή το βιολογικό ρολόι που επηρεάζεται από το φως, τη διατροφή και άλλους εξωτερικούς παράγοντες. Αποτυπώνοντας αυτές τις διεργασίες με εξισώσεις, οι ερευνητές κατάφεραν να κάνουν προβλέψεις. Παρατήρησαν, λοιπόν, όπως διαβάζουμε στο IFL Science, ότι η φυσική ροπή του οργανισμού για ύπνο και η εγρήγορση συντονίζονται με τον κιρκάδιο ρυθμό μέσω ενός φαινομένου που ονομάζεται "συγχρονισμός", και επηρεάζεται από το φως, τις ορμόνες και άλλες ενδείξεις. Έτσι δημιουργείται ένα μοτίβο που καθορίζει πότε χρειαζόμαστε ύπνο και πότε όχι.
Αυτό το μαθηματικό πλαίσιο δεν είναι μία ακόμα θεωρία. Έχει εφαρμοστεί στην κατανόηση καταστάσεων όπως είναι η στέρηση ύπνου, η παραμονή σε περιβάλλον χωρίς αίσθηση του χρόνου ή η παρατεταμένη ανάπαυση. Η ίδια λογική μπορεί να εφαρμοστεί και σε πιο πολύπλοκα φαινόμενα, όπως τις διαταραχές ύπνου ή τις αλλαγές στο πρότυπο ύπνου καθώς μεγαλώνουμε. Οι ερευνητές θεωρούν ότι οι μεταβολές δεν οφείλεται σε απορρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού, αλλά στη διαφοροποίηση της φυσικής ροπής για ύπνο και της έντασης του ρυθμού.
Πώς αλλάζει ο ύπνος από τη βρεφική ηλικία έως τα γηρατειά
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα βρέφη που κοιμούνται πολλές φορές μέσα στην ημέρα. Μεγαλώνοντας, ο ύπνος γίνεται ενιαίος και βραδινός. Αυτή η αλλαγή φαίνεται πως δεν είναι τυχαία, αλλά αντικατοπτρίζει βιολογικές μεταβολές στον φυσικό ρυθμό ύπνου-αφύπνισης. Ακόμη και οι γνωστές διαταραχές ύπνου των παιδιών, δηλαδή τα διαστήματα στα οποία το παιδί αλλάζει ξαφνικά τις συνήθειές του, φαίνεται πως ταιριάζουν με τις προβλέψεις του μαθηματικού μοντέλου.
Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τους εφήβους που κοιμούνται αργά και ξυπνούν αργά ή τους ηλικιωμένους που ξυπνούν νωρίς. Οι επιστήμονες εξηγούν πως η φυσική ροπή για ύπνο συσσωρεύεται με τα χρόνια, με αποτέλεσμα η στιγμή που ο οργανισμός είναι στο πιο «νυσταγμένο» να μετατοπίζεται σταδιακά νωρίτερα μέσα στο 24ωρο. Έτσι, αντί να μιλάμε για σταδιακή ωρίμανση του κιρκάδιου ρυθμού, μιλάμε για αλλαγές στο ρυθμό με τον οποίο λειτουργεί το εσωτερικό «ρολόι».
Το φως ως ρυθμιστής ύπνου: γιατί οι λάμπες μάς κρατούν ξύπνιους
Αξίζει να σημειωθεί ότι παράγοντες όπως το τεχνητό φως διαταράσσουν δραστικά τον κύκλο ύπνου-αφύπνισης. Όταν το φως της ημέρας και της νύχτας δεν έχουν αρκετή διαφορά σε ένταση, τότε ο εγκέφαλος δυσκολεύεται να συγχρονιστεί με τον 24ωρο ρυθμό. Με άλλα λόγια, όσο περισσότερο μένουμε εκτεθειμένοι σε τεχνητό φως – ακόμα κι αν είναι μόνο μια λάμπα – τόσο ευκολότερα αποσυντονίζεται ο κιρκάδιος μας κύκλος. Αυτό ακριβώς εξηγεί γιατί ο σύγχρονος τρόπος ζωής δυσκολεύει τόσο τον ποιοτικό ύπνο.
Οι ερευνητές είναι αισιόδοξοι πως αυτή η προσέγγιση θα ανοίξει νέους δρόμους στην κατανόηση και αντιμετώπιση των προβλημάτων ύπνου. Μέσα από τα μαθηματικά, μπορούμε να δούμε πώς μικρές αλλαγές στον φωτισμό, τη ρουτίνα ή την ίδια τη βιολογία μπορούν να επηρεάσουν θετικά τον ύπνο μας.
